Lekarz przed operacją ma obowiązek poinformować pacjenta o możliwych (alternatywnych) metodach leczenia, dostępnych nie tylko w danej placówce medycznej, ale także w innych ośrodkach medycznych, w tym prywatnych, a w niektórych przypadkach nawet zagranicznych. Pacjent ma prawo wiedzieć jakimi metodami może być leczony, jakie jest ryzyko związane z zastosowaniem każdej z możliwych metod.
W wyroku z dnia 08.03.2018r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w sprawie I ACa 917/17 publik. LEX wskazał, że „Nieudzielenie pacjentowi pełnej informacji o możliwych metodach leczenia, nawet jeżeli nie są one refundowane, stanowi czyn bezprawny.” Nadto w powołanym wyroku w uzasadnieniu Sąd wskazał, że „Przewidziany w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 464) obowiązek informacji obejmuje nie tylko metody leczenia stosowane w jednostce, w której przebywa pacjent, ale dotyczy także metod stosowanych w innych krajowych ośrodkach medycznych, a w szczególnych sytuacjach – w wyjątkowo skomplikowanych przypadkach – także ośrodkach zagranicznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2015 r. V CSK 738/14). Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 26 lutego 2010 r. sygnatura I ACa 51/10, wskazując, że jeżeli pacjent kwalifikuje się do leczenia (wykonania zabiegu operacyjnego) kilkoma różnymi metodami, to powinien zostać przez lekarza szczegółowo poinformowany o wszystkich konsekwencjach wynikających z zastosowania poszczególnych metod, w tym o stopniu i możliwym zakresie ryzyka powikłań tak, aby mógł w sposób w pełni świadomy uczestniczyć w wyborze najlepszej dla siebie metody. Zaniechanie przez lekarza wskazanego wyżej obowiązku poinformowania pacjenta narusza dyspozycję art. 31 ustawy o zawodzie lekarza, jak również pozbawia pacjenta możliwości wyboru i współdecydowania o sposobie leczenia, przez co standardowe wyrażenie zgody na wykonanie zabiegu jedną z możliwych metod nie ma charakteru zgody uświadomionej.”
Także Sąd Okręgowy w Poznaniu w Wydziale XIV Zamiejscowym z siedzibą w Pile w wyroku z dnia 24.05.2017r. w sprawie o sygn. akt XIV C 662/14 publik. LEX wskazał, że „ Przewidziany w art. 31 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty obowiązek informacyjny obejmuje nie tylko metody leczenia stosowane w jednostce, w której przebywa pacjent, ale odnosi się także do metod stosowanych w innych krajowych ośrodkach medycznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2015 r., V CSK 738/14, nie publ.)”. Powyższe potwierdził także Sąd Najwyższy w wyroku z 16.05.2012r. w sprawie III CSK 227/11, w którym uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego z 23.11.2010r. z uwagi na pominięcie ustalenia, że szpital nie poinformował powódki o innej metodzie leczenia i nie proponowano wykonania zabiegu tą inną metodą tj. laparoskopową, gdyż nie była ona stosowana w pozwanym szpitalu, jak i nie poinformowano, że istnieje możliwość przeprowadzenia zabiegu przy zastosowaniu tej metody w innych placówkach medycznych.
W wyroku dnia 24.09.2015r. w sprawie V CSK 738/14 PUBLIK. LEX nr 1796881 SNwskazał, że„Przewidziany w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 464) obowiązek informacji obejmuje nie tylko metody leczenia stosowane w jednostce, w której przebywa pacjent, ale dotyczy także metod stosowanych w innych krajowych ośrodkach medycznych, a w szczególnych sytuacjach – w wyjątkowo skomplikowanych przypadkach – także ośrodkach zagranicznych.” Z kolei w wyroku z dnia 16 maja 2012 r., sygnatura III CSK 227/11, Sąd Najwyższy wskazał, „W sytuacji, gdy istnieją alternatywne metody diagnostyczne lub lecznicze wybór jednej z nich należy do pacjenta. Wybór ten lekarz ma obowiązek uszanować, nawet jeśli jego zdaniem nie jest on trafny. Wprawdzie z przepisów ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty ta zasada nie wynika wprost, jednakże zasadę tę należy wyprowadzić choćby z art. 31 ust. 1 tej ustawy, gdzie mowa jest o informacji m.in. o „proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych„. Po to ustawodawca zamieścił to sformułowanie, aby dać wyraz temu, że wybór metody medycznej powierza pacjentowi’.
Nie ma znaczenia czy inne metody byłyby lesze czy gorsze od zastosowanej oraz czy skutki zastosowania tych metod byłyby podobne, brak informacji o alternatywnych metodach leczenia oznacza, bezprawność zabiegu wskutek braku zgody „uświadomionej”.
OBOWIĄZEK POINFORMOWANIA PACJENTA O STANIE ZDROWIA
W wyroku SA w Warszawie z dnia 26.02.2018 r. VI ACa 781/16 LEX nr 2590460 wskazano, że „Niezbędne jest zatem przekazanie pacjentowi niezbędnych informacji na temat stanu zdrowia oraz charakteru zabiegów jakim ma być poddany. Zakres udzielania informacji obejmuje istotę choroby, rodzaj planowanego zabiegu i jego skutki, ewentualne alternatywne sposoby leczenia, także konsekwencje zaniechania wykonania takiego zabiegu. Informacja powinna być rzetelna i zobiektywizowana. Ciężar dowodu, iż pacjent uzyskał pełną informację spoczywa na lekarzu. Sama aprobata pacjenta dokonania zabiegu, uzyskana w sytuacji braku uprzedniego udzielenia mu przystępnej informacji, nie może być traktowana jako zgoda w rozumieniu art. 32 i 34 ustawy z 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Także w wyroku SA w Szczecinie z dnia 08.11.2018r. w sprawie I ACa 180/18 LEX wskazano, że „Prawo do informacji o swoim stanie zdrowia podlega ochronie jako prawo osobiste do zdrowia sensu largo, czyli znajomości własnego ciała oraz możliwościach jego zachowania i zachodzących w nich procesów. W tym kontekście pacjent winien mieć pełne spectrum wiedzy o swoim stanie zdrowia.”
OBOWIĄZEK WYJAŚNIENIA PACJENTOWI ZAKRESU OPERACJI
Orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz innych sądów wyklucza jako skuteczną zgodę blankietową. Podpis pacjenta ma znajdować się pod opisem planowanego zabiegu, zatem rodzaj operacji powinien być określony. Sąd Najwyższy wyraźnie podkreślił, że brak sprzeciwu pacjenta lub złożony przez niego automatycznie podpis na dokumencie stwierdzającym historię choroby nie może być potraktowany jako zgoda na zabieg (wyrok SN z dnia 14 listopada 1972 r., I CR 463/73, NP 1975, nr 4, s. 587, z glosą M. Nesterowicza). Zdaniem L. Kubickiego blankietowy charakter zgody w obecnym stanie prawnym oznacza jej bezskuteczność (zob. Prawo medyczne, red. L. Kubicki, Wrocław 2003, s. 50). Także w cytowanym już wcześniej wyroku SA w Warszawie z dnia 26.02.2018r. w sprawie VI ACa 781/16 LEX nr 2590460 wskazano, że niezbędne jest przekazanie pacjentowi informacji na temat rodzaju zabiegu jakiemu ma być poddany. Sąd Okręgowy w Poznaniu w sprawie XVIII C 594/15 publik. LEX w wyroku z dnia 11.04. 2017r. wskazał, że „Zgoda na operację musi być udzielona wyraźnie na piśmie, obejmować ściśle określone czynności medyczne.”
OBOWIĄZEK POINFORMOWANIA O MOŻLIWYCH POWIKŁANIACH
Sąd Okręgowy w Poznaniu w wydziale XIV Zamiejscowym z siedzibą w Pile w wyroku z dnia 24.05.2017r. w sprawie o sygn. akt XIV C 662/14 publik. LEX wskazał, że „Informacja powinna w szczególności obejmować te dające się przewidzieć możliwe następstwa zabiegu, zwłaszcza jeżeli są to następstwa polegające na znacznym i istotnym uszczerbku zdrowia, które – jako skutek uboczny – wprawdzie występują rzadko lub bardzo rzadko, ale nie można ich wykluczyć, i powinna określać stopień prawdopodobieństwa ichwystąpienia (por. wyroki Sądu Najwyższego 20 listopada 1979 r., IV CR 389/79, OSNCP 1980/4/81, z 28 września 1999 r., II CKN 511/96, nie publ., z dnia 3 grudnia 2009 r., II CSK 337/09, nie publ., z dnia 23 listopada 2007 r., IV CSK 240/07, OSNC 2009/1/16).” Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 24.09.2015r. w sprawie V CSK 738/14 LEX nr 1796881 „Jeżeli pacjent w czasie pobytu w szpitalu został poddany kilku zabiegom operacyjnym, z których tylko pierwszy był zabiegiem planowanym, obowiązek informacyjny powinien być spełniony ponownie, stosownie do nowych okoliczności związanych z wystąpieniem komplikacji po pierwszym zabiegu.” Stan uniemożlwiający odebranie zgody i przekazanie informacji musi być odnotowany w dokumentacji lekarskiej.Lekarz może także wykonać zabieg operacyjny oraz zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta nieprzytomnego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody, groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza (najlepiej tej samej specjalności). O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia sąd opiekuńczy, a także dokonuje odpowiedniej adnotacji, wraz z uzasadnieniem, w dokumentacji medycznej ( art. 33 ust. 1 – 3 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty oraz art. 19 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, por. też komentarz do art. 33 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty pod red. M. Kopeć wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2016r. oraz komentarz do art. 17 i 18 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Doroty Karkowskiej, wyd. 3 Wolters Kluwer 2016r.
SKUTKI BRAKU ZGODY „POINFORMOWANEJ” NA OPERACJĘ
Skutkiem braku zgody poinformowanej ( ciężar dowodu uzyskania zgody spoczywa na lekarzu) jest bezprawność zabiegu i odpowiedzialność szpitala za skutki operacji (choćby sama operacja była wykonana zgodnie z zasadami wiedzy medycznej), nadto gdyby negatywne skutki nawet nie wystąpiły, to wówczas szpital odpowiada choćby za naruszenie praw pacjenta do informacji.
Jak wskazał Sąd Okręgowy w Poznaniu w sprawie XVIII C 594/15 publik. LEX w wyroku z dnia 11.04. 2017r. „Zgoda pacjenta w rozumieniu art. 32 ust. 1, 34 ust. 1 ustawy musi być zatem zgodą „objaśnioną”, „poinformowaną”, a więc świadomie akceptującą przez pacjenta zrozumiałe przezeń ryzyko dokonania zabiegu i przejęcie na siebie tego ryzyka. Dopiero taka zgoda pacjenta wyłącza bezprawność interwencji lekarza. Sama aprobata pacjenta dokonania zabiegu, uzyskana w sytuacji braku uprzedniego udzielenia mu przystępnej informacji, nie może być traktowana jako zgoda w jurydycznym tego słowa znaczeniu, a więc jako spełniająca wymogi art. 32 ust. 1, 34 ust. 1 ustawy, co z kolei skutkuje uznaniem, że działanie lekarza w takiej sytuacji jest działaniem podjętym w warunkach bezprawności. Nie pozostawia zatem wątpliwości fakt, że wyrażenie zgody na zabieg przez pacjenta musi spełniać kryteria jego świadomości, a lekarz w procesie uświadamiania pacjenta odgrywa zasadniczą rolę i to na nim w razie postępowania przed sądem ciążyć będzie obowiązek udowodnienia, w jaki sposób i w jakim zakresie przekazał pacjentowi wiedzę dotyczącą zabiegu. Przy czym Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 2004 r. (II CK 303/04, Orzecznictwo Sądów Polskich 2005) stwierdził, że „ Ciężar dowodu wykonania ustawowego obowiązku udzielenia pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji, poprzedzającej wyrażenie zgody na zabieg operacyjny […], spoczywa na lekarzu. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że zgoda pacjenta na zabieg operacyjny albo zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko musi być udzielona wyraźnie na piśmie, obejmować ściśle określone czynności medyczne i być świadoma, a więc wyrażona po uzyskaniu od lekarza wyczerpujących oraz zrozumiałych informacji i wyjaśnień zgodnie z art. 31 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, a więc objaśniona.” Sąd Okręgowy w Poznaniu w wydziale XIV Zamiejscowym z siedzibą w Pile w wyroku z dnia 24.05.2017r. w sprawie o sygn. akt XIV C 662/14 publik. LEX wskazał, że „Nieudzielenie pacjentowi informacji przewidzianych w art. 31 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (czy to w ogóle czy też w niepełnym zakresie) i w związku z tym przeprowadzenie operacji bez jego uświadomionej zgody, niewątpliwie jest naruszeniem praw pacjenta. Przy czym tego rodzaju czyn sam w sobie świadczy o zawinieniu lekarza, jak też innych osób odpowiedzialnych za organizację funkcjonowania danej placówki leczniczej, gdyż jest przejawem braku takiej staranności, jakiej należy wymagać tych osób (art. 355 k.c.). Lekarz nie powinien zakwalifikować pacjenta do operacji nie dysponując jego uświadomioną zgodą, jak też operacja nie powinna być przeprowadzona, jeśli placówka nie dysponowała przynajmniej formalnym potwierdzeniem jej udzielenia. W przypadku powódki tak jednak się stało, co kreowało po jej stronie roszczenie o zadośćuczynienie z art. 4 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z tym, co wyżej powiedziano omawiane roszczenie przysługiwało powódce w związku z samym faktem naruszenia jej praw jako pacjentki, niezależnie od tego czy doznała jakiejkolwiek szkody i czy wystąpiły przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej.”
Sylwia Zaręba
Radca prawny
Tel. 694190468
TWOJE PRAWO 