Osoby, które przez dłuższy czasu żyją ze sobą w nieformalnych związkach często wspólnie nabywają znaczny majątek bądź inwestują środki pieniężne w powiększanie majątku partnera. Zdarza się, że miłość ustaje a po nieudanym związku zachodzi konieczność dokonania rozliczenia finansowego. Sposób rozliczenia między konkubentami nie jest kompleksowo uregulowany w przepisach prawa ( tak jak ma to miejsce w przypadku małżonków ), stąd też istnieją rozbieżności (zarówno w orzecznictwie sądowym, jak i w doktrynie prawa) co do tego, w jaki sposób należy tego dokonać. Nie ma jednej uniwersalnej podstawy prawnej rozstrzygnięć spraw majątkowych konkubentów. Powoduje to konieczność indywidualnego poszukiwania w każdej sprawie adekwatnej podstawy rozliczeń partnerów.
W orzecznictwie wskazano jednoznacznie, że na pewno nie możemy stosować odpowiednio przepisów o stosunkach majątkowych małżeńskich z k.r.o. Takie stanowisko, zapoczątkowane uchwałą z 2 lipca 1955 roku (II CO 7/55, OSNCK 1956/3/72), nadal pozostaje aktualne w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę tego Sądu z 30 stycznia 1970 roku, III CZP 62/69; uchwałę z 30 stycznia 1986 roku, III CZP 79/85, OSN 1987/2/6; wyrok z dnia 16 maja 2000 roku, IV CKN 32/2000, OSNC 2000/12/222).
Jakie przepisy zatem stosować. To zależy. Jeśli między konkubentami powstają stosunki prawno-majątkowe, prawa i obowiązki stąd wynikające oceniać należy na podstawie przepisów właściwych dla tych stosunków (por. cytowaną uchwałę z 2 lipca 1955 r.). Co to oznacza? Odpowiem na przykładach.
Wspólny zakup mieszkania.
W przypadku wspólnie zakupionego mieszkania mają zastosowanie przepisy o zniesieniu współwłasności. Zatem w oparciu o właściwe przepisy kodeksu cywilnego można domagać się np. podziału rzeczy między współwłaścicielami, a jeżeli nie da się podzielić, to przyznania jednej osobie ze spłatą na rzecz drugiego partnera. Takie same zasady dotyczą wspólnego zakupu innych nieruchomości bądź ruchomości (np. samochodu). W przypadku rzeczy ruchomych można zawrzeć umowę w formie pisemnej, a w przypadku nieruchomości koniecznie w formie aktu notarialnego. W przypadku braku porozumienia co do zniesienia współwłasności spór może rozstrzygnąć sąd.
Przekazanie przez jednego z partnerów środków pieniężnych na zakup nieruchomości należącej do drugiego partnera bądź na remont mieszkania.
Jeżeli nieruchomość kupił jedynie jeden z partnerów, a drugi przekazał środki na jej zakup w grę mogą wchodzić przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Taki obowiązek wystąpi również wówczas, gdy następuje przesunięcie majątkowe ze strony jednego z konkubentów na rzecz drugiego i nie jest to darowizna ( vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1970, III CZP 62/69; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000, IV CKN 32/00, OSNC 2000/12/222). Należy jednak mieć na uwadze, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony (np. mieszkanie spłonęło w pożarze), chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją, powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Jeżeli nakłady nadal istnieją np. ze środków jednego z partnerów wyremontowano mieszkanie drugiego partnera, co spowodowało wzrost jej wartości, wówczas nadal istnieje wzbogacenie.
W zależności od sytuacji są także inne podstawy prawne rozliczenia konkubentów np. przepisy regulujące spółkę cywilną. Jest także możliwość zawarcia przez konkubentów umowy, która ureguluje zasady takiego rozliczenia w przypadku ustania konkubinatu.
Sylwia Zaręba
radca prawny
TWOJE PRAWO 