Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka

Zdarza się, że spadkodawca zostawił same długi i nie chcemy, aby nasze małoletnie dziecko dziedziczyło taki spadek. Wprawdzie spadkobierca dziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza jego odpowiedzialność za ewentualne długi spadkowe do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (wartości pozostawionych w spadku przedmiotów), to jednak taka sytuacja nie chroni dziecka przed uwikłaniem go w spory sądowe (może być pozywany o zapłatę, co naraża go na przegranie kosztów procesu). W sytuacji, gdy z góry wiadomo, że wysokość długów przekracza wartość spadku, lepiej złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka. Na złożenie takiego oświadczenia rodzic ma 6 miesięcy od momentu, gdy dowiedział się, że jego dziecko jest spadkobiercą.

Rodzic zgodnie z art. 101 par. 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego musi mieć zgodę sądu rodzinnego na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka, gdyż jest to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu. Stosowanie do art. 583 k.p.c. – zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka sąd udziela na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego.
W takim postępowaniu sąd oceni czy udzielenie zezwolenia będzie zgodne z dobrem dziecka, czy jego majątek nie ucierpi na skutek udzielenia zgody. Konieczne będzie wykazanie, że rzeczywiście wysokość długów przekracza wartość stanu czynnego spadku bądź wykazanie istnienia innych okoliczności, które przemawiają za uznaniem, że zgodne z dobrem dziecka będzie odrzucenie spadku.
W orzecznictwie pojawiły się rozbieżności co do tego, czy wniosek do sądu rodzinnego o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku zatrzymuje bieg terminu do odrzucenia spadku. Wskutek powyższego została w dniu 22 maja 2018 r. podjęta uchwała przez Sąd Najwyższy, sygn. akt III CZP 102/17, w której wskazano, że „Termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął.”
Podsumowując, rodzic powinien złożyć w ciągu 6 miesięcy od dnia kiedy dowiedział się, że jego dziecko dziedziczy, wniosek do sądu rodzinnego o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka. Następnie niezwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia sądu rodzinnego wyrażającego zgodę, złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka. Oświadczenie można złożyć w sądzie właściwym według miejsca zamieszkania dziecka albo przed notariuszem lub w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku w sądzie spadku.
Sylwia Zaręba
Radca prawny
tel. 694 190 468
www.radca-poznan.eu

Rozstrzyganie o istotnych sprawach dziecka w trakcie sprawy rozwodowej

Nie ma katalogu istotnych spraw dziecka. Jest to pojęcie nieostre. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że to są sprawy dotyczące przykładowo: wyboru przyszłego zawodu a także szkoły i zajęć dodatkowych, zmiany miejsca zamieszkania i pobytu, zmiany imienia i nazwiska dziecka, sposobu leczenia, wyjazdu dziecka poza granice RP, decyzji w sprawie wydania paszportu. Są to zatem ważne sprawy, które dotyczą sytuacji dziecka, są związane z pieczą nad dzieckiem (opieką, wychowaniem, kształceniem) oraz z majątkiem dziecka. W sytuacji braku porozumienia rodziców co do istotnych spraw dziecka, rozstrzyga sąd.
Choć orzecznictwo co do właściwości sądu w sprawie o rozstrzygniecie istotnej sprawy dziecka w trakcie trwania sprawy rozwodowej nie jest jednolite (czy sąd rejonowy jako sąd opiekuńczy czy sąd okręgowy rozpoznający sprawę o rozwód), wydaje się, że najbardziej trafne jest stanowisko, że wyłącznie właściwy jest sąd okręgowy, który prowadzi sprawę rozwodową. Kwestia ta jest istotna, gdyż wydanie postanowienia przez sąd rejonowy w sprawie, w której wyłącznie właściwy jest sąd okręgowy powoduje, że postępowanie obarczone jest wadą nieważności.
Właściwość sądu prowadzącego sprawę o rozwód wynika z art. 58 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (zwanego dalej krio) w zw. z art. 445 (1) kodeksu postępowania cywilnego zwanego dalej kpc,  zgodnie z którym sąd rozwodowy rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków. Stosowanie do art. 97 krio „Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.” W toku sprawy o rozwód funkcję sądu opiekuńczego sprawuje sąd rozwodowy. Rozstrzyganie o istotnych sprawach dziecka jest elementem wykonywania władzy rodzicielskiej. Z kolei zgodnie z art. 445 (1) § 1 kpc  „Jeżeli sprawa o rozwód lub o separację jest w toku, nie może być wszczęte odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. W razie potrzeby orzeczenia o władzy rodzicielskiej lub o kontaktach stosuje się przepisy o postępowaniu zabezpieczającym.” Sąd Apelacyjny w Poznaniu w postanowieniu z dnia 30.09.2013r. w sprawie I ACz 1586/13 (publik. lex nr 1416262 oraz http://orzeczenia.poznan.sa.gov.pl) na skutek zażalenia na postanowienie XII Ns 193/13, gdzie Sąd Okręgowy w Poznaniu pomimo prowadzonej sprawy o rozwód uznał się niewłaściwy do rozstrzygnięcia o istotnej sprawie dziecka – wyborze szkoły, uchylił zaskarżone postanowienie i wskazał, że „Zgodnie z § 1 art. 445 (1) k.p.c. jeżeli sprawa o rozwód lub o separację jest w toku, nie może być wszczęte odrębne postępowanie dotyczące władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron lub o ustalenie kontaktów z nimi. Przepis ten koreluje z art. 58 § 1 k.r.o., zgodnie z którym w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków. W trakcie sprawy o rozwód sąd rozpatrujący ją przejmuje bowiem funkcje sądu opiekuńczego. Władza rodzicielska obejmuje zaś obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania go. Trafnie więc podnosi skarżący, że wybór szkoły dziecka przez strony jest z jednym z elementów jej wykonywania, kluczowym dla rozwoju małoletniego, o której powinien, w sytuacji braku porozumienia rodziców, rozstrzygnąć sąd rozwodowy.”  Dalej w uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że pismo nazwane wnioskiem o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, powinno być uznane za wniosek o udzielenia zabezpieczenia w toku postępowania rozwodowego poprzez wydanie orzeczenia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej stron w toku postępowania rozwodowego. Sąd wskazał, że możliwość wydania takiego orzeczenia wprost zaś wynika z art. 445 (1)  § 1 zdanie 2 k.p.c. Aprobująco o tym kierunku wykładni tj. rozstrzygania o istotnych sprawach dziecka przez sąd rozwodowy w trybie zabezpieczenia wypowiedział się też J. Pawliczak w artykule „ Sąd właściwy do rozstrzygania o istotnych sprawach dziecka w toku procesu o rozwód lub separację, MOP 2019, nr 1, s. 19 i n”.  Podobne stanowisko wyraził też Sąd Okręgowy w Kielcach w wyroku z dnia 24.06.2020r. w sprawie II Ca 630/20. Należy także wskazać na  art. 755 § 1 kpc, zgodnie z którym  jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni.
Opłata od wniosku o zabezpieczenia na dzień 18.08.2020r. wynosi 100 zł.

Sylwia Zaręba
Radca prawny
Tel. 694 190 468
www.radca-poznan.eu