Rozporządzenie w testamencie poszczególnymi przedmiotami może oznaczać powołanie spadkobiercy.

Spadkodawca powołując spadkobiercę do spadku najczęściej używa określeń „Ustanawiam moim spadkobiercą …… „ Powołuję do całości mego spadku….”, „ Chce, aby spadek  po mnie dziedziczył ……”.  Nie ma wówczas większych wątpliwości co do rzeczywistej woli spadkodawcy.

Zdarza się jednak ( i to stosunkowo często), że spadkodawca w testamencie wymieni poszczególne przedmioty majątkowe, które przeznaczy dla określonej osoby np. „Zapisuję córce mieszkanie, zaś synowi samochód.”  Zgodnie z  art.  948  k.c.  testament  należy  tak  tłumaczyć,  ażeby  zapewnić możliwie  najpełniejsze  urzeczywistnienie  woli  spadkodawcy.  Jeżeli  w  oparciu  o treść  testamentu  nie  można  w  sposób  jednoznaczny  ustalić  rzeczywistej  woli  spadkodawcy tj. czy spadkodawca ustanowił zapis czy też powołał spadkobiercę, a  rozporządzenia na rzecz określonej osoby  obejmują  prawie  cały  lub cały spadek, zastosowanie znajduje  reguła  wyrażona  w  art.  961  k.c.,  zgodnie z którą  ustawodawca wprowadza „domniemanie powołania spadkobiercy (spadkobierców). Spadkobierca będzie właścicielem także innych przedmiotów wchodzących w skład spadku, choć nie zostały wymienione w testamencie. Jeżeli zaś Sąd uznałby daną  osobę za zapisobiorcę, wówczas miałoby miejsce dziedziczenie ustawowe i spadkobiercy musieliby wykonać zapis na rzecz zapisobiercy np. przenieść na własność przedmiot zapisany w testamencie. W orzecznictwie przeważa pogląd, że to chwila sporządzenie testamentu decyduje o ustaleniu, czy rozporządzenie spadkodawcy wyczerpuje prawie cały spadek. Należy zatem ustalić stan spadku na dzień sporządzenia testamentu. ( np. uchwała SN z dnia 16.09.1993r.  III CZP 122/93, postanowienie SN z 28.10.1997r. I CKN 276/97).

Przykład: Spadkodawca w chwili śmierci był wdowcem  i miał dwie córki i syna.  Napisał testament, w którym wskazał, że  „Zapisuję najstarszej córce mieszkanie, zaś najmłodszej córce samochód.” W skład spadku oprócz mieszkania o wartości 200.000 zł i samochodu o wartości 100.000, wchodzi także niezbudowana działka o wartości 200.000 zł.

W takiej sytuacji nie możemy uznać, że spadkodawca rozporządził prawie całym majątkiem, gdyż nie objął ostatnią wolą cennego składnika majątkowego tj. działki o wartości 200.000 zł. Dojdzie do dziedziczenia ustawowego, każde z dzieci będzie dziedziczyć w 1/3.

Gdyby jednak w skład spadku wchodziło jedynie mieszkanie o wartości 200.000 zł i samochód o wartości 100.000 zł, należałoby uznać, że ma miejsce dziedziczenie na podstawie testamentu, najstarsza córka dziedziczyłaby w udziale wynoszącym 2/3, zaś najmłodsza w 1/3, syn nie dziedziczyłby po ojcu.       

Sylwia Zaręba radca prawny

www.radca-poznan.eu

 

ZACHOWEK

Roszczenie o zapłatę zachowku powstaje, gdy uprawniony nie otrzymał go w innej postaci niż powołanie do spadku. Nadto uprawnieni do zachowku mogą być także spadkobiercy dochodzący do dziedziczenia, jeżeli ich udział w spadku nie pokrywa należnego im zachowku.

Zgodnie z art. 991 par. 1 kodeksu cywilnego (zwanego dalej k.c.) uprawnieni do zachowku są:
– małżonek
– zstępni ( np. dzieci spadkodawcy)
– rodzice spadkodawcy
Warunkiem prawa do zachowku w przypadku wyżej wskazanych osób jest to, aby były one uprawnione do dziedziczenia z ustawy. Zgodnie z art. 931 par. 1 k.c. dziecko dziedziczy z ustawy po zmarłym rodzicu, zatem należy mu się zachowek.

Nie są uprawnione do zachowku:
– osoby uznane za niegodnych,
– osoby, które zrzekły się dziedziczenia,
-osoby wydziedziczone przez spadkodawcę,
– małżonek, który został wyłączony od dziedziczenia w trybie art. 940 k.c.

Wysokość zachowku
Zachowek odpowiada wartości połowy lub dwóch trzecich udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Prawo do dwóch trzecich udziału spadkowego mają tylko osoby małoletnie lub trwale niezdolne do pracy.
Obliczając wysokość zachowku ustalamy czystą wartość spadku tj. od aktywów odejmujemy długi spadkowe. Nie uwzględniamy jednak zapisów i poleceń, choć stanowią one długi spadkowe. Do spadku doliczamy także darowizny, ale nie wszystkie. Nie doliczamy do spadku:
– drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych,
– darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku
– darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku
– darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa, jeżeli zachowek obliczany jest dla małżonka
– jeżeli zachowek obliczany jest dla zstępnego, nie uwzględniamy darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Przykład 1: Po spadkodawcy spadek odziedziczyło dwóch pełnoletnich synów A i B, jeden z nich tj. B otrzymał za życia spadkodawcy darowiznę o wartości 100.000zł. W spadku nie pozostały żadne wartościowe przedmioty. W tej sytuacji A ma prawo żądać zachowku od B. Do spadku należy zaliczyć wartość dokonanej darowizny w wysokości tj. 100.000zł. A ma prawo żądać od B kwoty 25.000zł ( ¼ z kwoty 100.000zł).

Przykład 2: Spadkodawca miał dwóch pełnoletnich synów A i B oraz żonę, zostawił testament, w którym do spadku powołał tylko syna A. Za życia dokonał darowizny domu o wartości 300.000zł na rzecz syna A. W spadku pozostał drugi dom o wartości 600.000zł. W tej sytuacji prawo do zachowku ma B oraz żona spadkodawcy. Ponieważ zgodnie z art. 991 par. 1 k.c. udział każdego ze spadkobierców, gdyby dziedziczyli z ustawy wynosiłby 1/3. Zachowek zaś wynosi ½ tego co by otrzymali w spadku, należny zachowek to 1/6 wartości spadku. Wartość spadku wynosi 900.000zł ( 600.000+ 300.000 – zaliczamy darowiznę na rzecz A). Zachowek B i żony spadkodawcy wynosi po 150.000zł ( tj. 1/6 kwoty 900.000).

Zaliczanie darowizn na poczet należnego zachowku
Na należny zachowek zalicza się zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonaną przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku.

Przykład: Spadkodawca miał syna A i B, do spadku powołał tylko B. Za życia podarował B samochód o wartości 50.000zł. Spadek stanowi dom o wartości 300.000zł, doliczmy na potrzeby zachowku wartość darowizny w kwocie 50.000zł. Zatem na potrzeby zachowku substrat spadku wynosi 350.000zł. B dziedziczyłby z ustawy spadek o wartości 175.000zł, ale zachowek wynosi ½ tej kwoty, co stanowi 87.500zł. Teraz należy zaliczyć na poczet zachowku darowiznę dokonaną na rzecz B w kwocie 50.000zł. Zatem B ma roszczenie do A o zachowek w kwocie 37.500zł ( 87.500zł – 50.000zł).

Przedawnienie roszczenia o zachowek
Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

www.radca-poznan.eu

Ocena skuteczności zapisu windykacyjnego

 Zapis windykacyjny został wprowadzony  ustawą z dnia 18.03.2011r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.   Skutki prawne zapisu windykacyjnego i zwykłego zapisu są różne,  w przypadku zapisu windykacyjnego osoba nabywa przedmiot zapisu  już  z chwilą otwarcia spadku ( z chwilą śmierci spadkodawcy), natomiast zapis zwykły jedynie zobowiązuje spadkobiercę (ustawowego lub testamentowego) do spełnienia na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiorcy zwykłego) określonego świadczenia. 

Sąd Najwyższy 07.02.2014r.  w sprawie  III CZP 95/13  podjął uchwałę, zgodnie z którą  „Skuteczność zapisu windykacyjnego podlega ocenie na podstawie prawa obowiązującego w chwili otwarcia spadku.”   W sprawie, w której podjęto przedmiotową uchwałę zapis został umieszczony w testamencie notarialnym sporządzonym jeszcze przed wejściem w życie cyt. ustawy  z dnia 18.03.2011r., ale otwarcie spadku nastąpiło już po wejściu w życie nowych przepisów.  Zatem zdaniem Sądu Najwyższego oceny  skuteczności zapisu windykacyjnego dokonujemy nie  na podstawie prawa jakie obowiązywało w dacie jego sporządzenia, ale na podstawie prawa  z daty śmierci spadkodawcy tj. z daty otwarcia spadku.   Nadto w przedmiotowej uchwale Sąd Najwyższy wskazał, że „Jeżeli sąd w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku nie orzekł o zapisie windykacyjnym, uczestnik postępowania może wystąpić z odrębnym wnioskiem o stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego.”

radca prawny Sylwia Zaręba

www.radca-poznan.eu